Σχολεῖον Ψαλτικῆς

Πως να επιλέξω Σχολή ή δάσκαλο για να μάθω τη βυζαντινή εκκλησιαστική μουσική  

. Στις επόμενες γραμμές θα επιχειρήσουμε να δώσουμε μερικές συμβουλές που μπορούν να γίνουν οδηγός, ώστε να επιλέξουμε εξ αρχής την κατάλληλη Σχολή ή δάσκαλο που θα μας κάνουν να απολαύσουμε το ταξίδι και όχι να πελαγοδρομήσουμε ή να μετανιώσουμε για το «τόλμημα».   
Βιβλίο ανοιχτό πάνω σε τραπέζι

Όταν κάποιος θέλει να μάθει εκκλησιαστική μουσική είναι σαν να βρίσκεται μπροστά σε ένα ανοιχτό πέλαγος που πρέπει να το διαπλεύσει. Μπορεί να θέλγεται από την εκκλησιαστική μουσική, να θέλει να μπει στα νερά της αλλά δεν ξέρει πως θα μπορέσει να τα καταφέρει. Στις επόμενες γραμμές θα επιχειρήσουμε να δώσουμε μερικές συμβουλές που μπορούν να γίνουν οδηγός, ώστε να επιλέξουμε εξ αρχής την κατάλληλη Σχολή ή δάσκαλο που θα μας κάνουν να απολαύσουμε το ταξίδι και όχι να πελαγοδρομήσουμε ή να μετανιώσουμε για το «τόλμημα».   

Να απευθυνθώ σε Σχολή ή σε δάσκαλο;   

Ξεκινώντας την αναζήτησή μας το πρώτο δίλημμα που αντιμετωπίζουμε είναι αν πρέπει να απευθυνθούμε σε Σχολή ή σε δάσκαλο. 

Μια οργανωμένη Σχολή παρέχει ένα διευρυμένο Πρόγραμμα Σπουδών ενώ η δυνατότητα παρακολούθησης ατομικών και ομαδικών μαθημάτων (δια ζώσης ή και διαδικτυακά, όπου είναι απαραίτητο) μας επιτρέπει να υπερβούμε οποιαδήποτε πρακτική δυσκολία. Η απρόσκοπτη διενέργεια των μαθημάτων, χωρίς την απώλεια διδακτικών ωρών, μας βοηθά στο να μην χάσουμε τον ενθουσιασμό και τη σειρά μας καθώς θα κάνουμε τα πρώτα μας βήματα στην ψαλτική.  

Επιλέγοντας μια Σχολή Βυζαντινής Μουσικής θα συναναστραφούμε και θα αναπτύξουμε φιλίες με ανθρώπους που έχουν κοινά μουσικά ενδιαφέροντα με εμάς. Θα επικεντρωθούμε στον στόχο μας χωρίς να αποσπούν την προσοχή μας όργανα και δραστηριότητες άλλων μουσικών πολιτισμών (πιάνο, κιθάρα, κτλ.), όπως μπορεί να συμβαίνει σε ένα συνηθισμένο Ωδείο με δυτική μουσική κατεύθυνση. 

Σε δάσκαλο θα απευθυνθούμε είτε γιατί επιθυμούμε να λαμβάνουμε μαθήματα «κατ’ οίκον», είτε γιατί έχουμε βρει έναν εξαιρετικό δάσκαλο που δεν συνεργάζεται με κάποια Σχολή. Ακόμα και σε αυτήν την περίπτωση όμως είναι καλό -με την καθοδήγηση του δασκάλου μας- να φροντίσουμε να ενταχθούμε σε κάποιο ευρύτερο μουσικό περιβάλλον. 

Μουσικός προσανατολισμός

Το πρώτο πράγμα που πρέπει να λάβουμε υπόψη κατά την αναζήτησή μας είναι ο μουσικός προσανατολισμός που ακολουθείται από την εκάστοτε Σχολή ή δάσκαλο. Είναι απαραίτητο να εξασφαλίσουμε ότι οι σπουδές μας θα βασιστούν σε κλασικά πρότυπα και όχι σε καινοφανείς θεωρίες και αμφιβόλου ποιότητος πρακτικές. Αυτό, ως νέοι μαθητές, είναι δύσκολο να το διακρίνουμε. Ίσως διευκολυνθούμε ρωτώντας αν ακολουθείται αυστηρά η «Μέθοδος των τριών διδασκάλων» και τα όσα κατοχύρωσε η «Πατριαρχική επιτροπή του 1881». Πάντως το πιο ασφαλές κριτήριο είναι αν ακολουθείται, έστω και με την ευρεία έννοια, το λεγόμενο «πατριαρχικό ύφος» και αν προτείνονται αντίστοιχα ακούσματα.  

Η επιλογή του σωστού «ύφους», δηλαδή του σωστού τρόπου ψαλτικής ερμηνείας, μπορεί στα πρώτα στάδια να μοιάζει με λεπτομέρεια. Παρόλα αυτά είναι σημαντικό να κάνουμε εξ’ αρχής τη σωστή επιλογή, διότι το «ύφος» χτίζεται αργά και συστηματικά και είναι δύσκολο να αλλάξει στο μέλλον. 

Μια Σχολή έχει το θετικό ότι μας δίνει τη δυνατότητα να μαθητεύσουμε σε διαφορετικούς διδασκάλους. Έτσι μπορούμε να «κλέψουμε» από κάθε δάσκαλο τα καλύτερα στοιχεία της τέχνης του, να τα αφομοιώσουμε και να τα ενσωματώσουμε στη δική μας τεχνική. Αυτό γινόταν ανέκαθεν,  με χαρακτηριστικά παραδείγματα τις πατριαρχικές και λοιπές Μουσικές Σχολές στην Κωνσταντινούπολη. Ωστόσο, είναι σημαντικό οι διδάσκοντες κάθε Σχολής να έχουν κοινό ύφος και μουσικό προσανατολισμό, προκειμένου να μην βρεθούμε σε σύγχυση κατά τη διάρκεια των σπουδών μας. 

 

Διδασκαλία θεωρίας και πράξης 

Η εκκλησιαστική μουσική μεταδίδεται από στόμα σε στόμα και από γενιά σε γενιά. Η πρόοδός μας εξαρτάται κυρίως από την ορθή και συστηματική διδασκαλία της πράξης και λιγότερο από την ανάλυση πολύπλοκων και δυσνόητων θεωριών. Είναι απαραίτητο λοιπόν να επιλέξουμε Σχολή ή δάσκαλο που θα μας προσφέρει την αντίστοιχη πρακτική των αναλογίων. Η έκθεσή μας στο κοινό -όταν γίνεται στοχευμένα  και μεθοδικά- μας ωφελεί, έτσι αν μας δοθεί η δυνατότητα να ψάλλουμε σε ακολουθίες και εκδηλώσεις με μια μαθητική χορωδία, θα έχουμε εξασφαλίσει ένα επιπλέον όφελος.  

Δάσκαλοι 

Πυρήνας της εκπαίδευσης είναι ο δάσκαλος. Μιλώντας για την ψαλτική, θα πρέπει να θεωρηθεί «εκ των ων ουκ άνευ» η αγάπη του δασκάλου μας για την παράδοση. Αυτή η αγάπη θα πρέπει να τον ζωογονεί, να τον γεμίζει ενθουσιασμό και όρεξη για το έργο της διδασκαλίας. Η βαθιά μουσική γνώση και η καλή θεωρητική και πρακτική κατάρτιση όταν συνδυάζονται με μεταδοτικότητα και παιδαγωγική ευαισθησία είναι τα στοιχεία του δασκάλου που θα μας εμπνεύσουν και θα μας βοηθήσουν να διαβούμε με ασφάλεια το μονοπάτι αυτής της μουσικής.  

Ένας δάσκαλος συγκεντρώνει τα παραπάνω χαρακτηριστικά μόνο αν έχει και ψαλτική πείρα. Αν είναι δηλαδή ενεργός ψάλτης ή αν έχει διατελέσει ψάλτης σε ναό για πολλά χρόνια. Σε αυτήν την περίπτωση δεν έχει απλά θεωρητική άποψη των πραγμάτων αλλά τα γνωρίζει βιωματικά. 

Πρόγραμμα και διάρκεια σπουδών 

Προκειμένου οι σπουδές μας στην εκκλησιαστική μουσική να αποφέρουν το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα είναι απαραίτητο να ακολουθήσουμε ένα σαφές και καλά οργανωμένο πρόγραμμα σπουδών. Η ύλη που προβλέπεται από το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού (ΦΕΚ 1957-11-11, αρ. φύλλου 229) είναι αρκετά πλήρης. Χρειάζεται όμως προσοχή διότι στις περισσότερες των περιπτώσεων αυτή η ύλη διδάσκεται συντετμημένη. Ο λόγος που συμβαίνει αυτό είναι η έλλειψη των απαραίτητων γνώσεων από τους διδάσκοντες ή η προσπάθεια συντόμευσης της διάρκειας των σπουδών μας.  

Να έχουμε στο νου μας ότι όποιος μας υπόσχεται Πτυχίο και Δίπλωμα σε δύο – τρία χρόνια, χωρίς να έχουμε προηγούμενες γνώσεις, μας προσφέρει «ένα ακόμα χαρτί» και όχι ουσιαστική γνώση πάνω στην ψαλτική.  

Σε περίπτωση που δεν έχουμε τη δυνατότητα ή την διάθεση να μάθουμε μουσική θεωρία και σημειογραφία και θέλουμε να γίνουμε «πρακτικοί ιεροψάλτες» πρέπει να εξετάσουμε αν ο δάσκαλος ή η Σχολή που θα απευθυνθούμε αναλαμβάνουν τέτοιες περιπτώσεις.    

Μάθημα σε παιδικό τμήμα

Τμήματα και παρακολούθηση προόδου 

Αν επιλέξουμε να σπουδάσουμε σε Σχολή, καθοριστικής σημασίας είναι και η σύνθεση των τμημάτων. Τα τμήματα θα πρέπει να είναι ολιγομελή, να απαρτίζονται από άνδρες ή γυναίκες αμιγώς και κατά το δυνατόν να κατατάσσονται σε αυτά οι μαθητές ανάλογα με την ηλικία και το μουσικό τους επίπεδο.  

Όσον αφορά στην παρακολούθηση της μουσικής μας προόδου, ιδανικά θα  πρέπει να εξασφαλίσουμε ότι εξεταζόμαστε σε κάθε μάθημα, ότι διενεργούνται εξετάσεις τουλάχιστον σε ετήσια βάση και ότι υπάρχει τακτική ενημέρωση για την εξέλιξή μας, όπως ακριβώς συμβαίνει και σε ένα φροντιστήριο ξένων γλωσσών.  

Κόστος μαθημάτων 

Ένα ζήτημα που θα μας απασχολήσει κατά την αναζήτησή μας είναι το κόστος των μαθημάτων. Ενδεικτικά θα αναφέρουμε ότι στον ελλαδικό χώρο αν απευθυνθούμε σε οργανωμένη Σχολή, Ωδείο ή δάσκαλο, τα δίδακτρα κυμαίνονται στα 70-150€ μηνιαίως, αναλόγως των παροχών και της ποιότητας του μαθήματος που μας προσφέρουν, ενώ αν επιλέξουμε δάσκαλο ενδεχομένως το κόστος να είναι και μεγαλύτερο, ειδικά αν ο δάσκαλος είναι κάποιος μουσικός εγνωσμένης αξίας. 

Απόσταση-Τηλεκπαίδευση 

Ιδανικά θα θέλαμε να μαθητεύσουμε  σε Σχολή ή δάσκαλο  κοντά στο σπίτι ή στη δουλειά μας. Συχνά μάλιστα, προκειμένου να αποφύγουμε χρονοβόρες μετακινήσεις, επιλέγουμε τον δρόμο της τηλεκπαίδευσης. Πάντως αν η απόσταση είναι το κριτήριο που θα καθορίσει την απόφασή μας, κατά πάσα πιθανότατα στην πορεία θα απογοητευτούμε. Σε κάθε περίπτωση οι «κοντινές λύσεις» και η λύση των διαδικτυακών μαθημάτων πρέπει να εξετάζονται μόνο αν οι αποστάσεις είναι απαγορευτικές.  

Διαδικασία επιλογής 

Κλείνοντας θα δούμε κάποια πρακτικά βήματα που θα μας «βάλουν σε σειρά» για να ξεκινήσουμε την αναζήτησή μας. 

  • Προσδιορίζουμε και ιεραρχούμε τους στόχους, τις ανάγκες και τις δυνατότητες που έχουμε από πλευράς χρόνου και χρημάτων. 
  • Όπου είναι εφικτό ρωτάμε παλιούς και έμπειρους ψάλτες αν έχουν κάποιον δάσκαλο ή Σχολή να μας προτείνουν. Σε αντίθετη περίπτωση κάνουμε την έρευνά μας διαδικτυακά.  
  • Αφού ξεχωρίσουμε τις πιο ενδιαφέρουσες περιπτώσεις είναι πολύ σημαντικό να δούμε για κάθε μία από αυτές αν εκτός από διαδικτυακή ή άλλη παρουσία υπάρχει και πραγματικό έργο. Εφόσον δεν έχουμε γνώσεις πάνω στην ψαλτική, θα πρέπει να εξετάσουμε αν η πρώτη εντύπωση που σχηματίζουμε ακούγοντας τους μαθητές της Σχολής ή κάθε δασκάλου προδίδει ποιότητα και σοβαρή δουλειά. 
  • Αν καταλήξουμε σε Σχολή, καλό είναι να επιδιώξουμε συνάντηση με κάποιον  υπεύθυνο. Εκεί θα έχουμε την ευκαιρία να θέσουμε όσα ερωτήματα μας απασχολούν και να καταλάβουμε σε τι βαθμό πληρούνται τα κριτήρια που προαναφέραμε. Επιπλέον, αν γίνει και μουσική ακρόαση μπορούμε να ζητήσουμε να μας μιλήσουν με ειλικρίνεια για τις δυνατότητες και τις προοπτικές μας. 

Ακόμα όμως κι αν είμαστε τυχεροί και μετά απ’ όλα αυτά καταλήξουμε στην πιο καλή Σχολή ή στον πιο σπουδαίο δάσκαλο, το αν θα γίνουμε καλοί ψάλτες ή όχι θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό και από τη δική μας αγάπη για την ψαλτική. Μην περιμένουμε ένας καλός δάσκαλος να καλύψει τη δική μας τεμπελιά και χαλαρότητα. Η ψαλτική θέλει αγάπη, μεράκι, επιμονή και υπομονή. Λέει ένα γνωστό απόσπασμα από έναν παλαιό κώδικα:

«Ὁ θέλων μουσικὴν μαθεῖν 

καὶ θέλων ἐπαινεῖσθαι 

θέλει πολλὰς ὑπομονὰς  

θέλει πολλὰς ἡμέρας· 

τιμὴ πρὸς τὸν διδάσκαλον 

δουκάτα εἰς τὰς χεῖρας· 

τότε νὰ μάθῃ ὁ μαθητὴς

καὶ τέλειος νὰ γένῃ». 

Email
Facebook
WhatsApp
VK
Print